زنبور عسل نماد نظم و محصول آن ارزش غذایی فوق‌العاده‌ای دارد از همین رو برای انسان بسیار حائز اهمیت است، به ویژه اینکه خداوند متعال نیز در قرآن کریم از این موجود شگفت‌انگیز سخن به میان آورده است. در دنیای امروزی که اهمیت بهره‌برداری حداکثری در هر حوزه‌ای بسیار مهم محسوب می‌شود، در تولید عسل نیز آدمی دست به کار شده تا تولید این محصول را افزایش دهد. بر اساس حساب و کتاب‌های مبتنی بر تکنولوژی روز هر کندو عسل باید ۲۰ کیلوگرم محصول تولید کند در حالی که هنوز در ایران میانگین تولید هفت کیلوگرم است. اگرچه اقدامات شایان به ذکری به منظور افزایش تولید عسل در استان صورت گرفته اما رسیدن به اهداف تعریف شده نیازمند همکاری و حمایت مضاعف است.
تولید ۳ هزار تنی عسل در همدان
کارشناس مسؤول واحد زنبورعسل جهاد کشاورزی استان همدان در این باره اظهار کرد: هر ساله در مهرماه سرشماری کلونی‌ها صورت می‌گیرد که بر اساس آمار سال گذشته در استان همدان ۳۴۷ هزار کلونی زنبور وجود دارد که ۳ هزار و ۴۷۸ تن عسل تولید شده است.
علی اصغر خرازی با تأکید بر اینکه استان همدان یکی از استان‌های مستعد تولید عسل در کشور محسوب می‌شود افزود: در استان ۲ هزار و ۵۰۰ بهره‌بردار فعالیت می‌کنند که شهرستان نهاوند با ۸۵ هزار کلونی زنبور عسل و ۹۷۰ تن تولید عسل بالاترین تولید را در استان دارد.
وی با بیان اینکه استان همدان رتبه نهم کشور را در تولید عسل و رتبه یازدهم کشور را از نظر تعداد کندو به خود اختصاص داده است تصریح کرد: هشت واحد بسته‌بندی عسل با ظرفیت یک‌هزار و ۳۰ تن در سال در استان فعالیت می‌کنند و سالانه ۵ هزار ملکه زنبور عسل نیز در سراسر استان تولید می‌شود.
کارشناس مسؤول واحد زنبور عسل جهاد کشاورزی استان همدان در ادامه یکی از نقش‌های مهم زنبور عسل در کشاورزی و باغداری استان را گرده افشانی دانست و گفت: به همین منظور ستاد گرده‌افشانی استان احیا و نقاط مثبت شناسایی شده است چراکه ۹۰ درصد عمل گرده‌افشانی باغات و گیاهان به وسیله زنبورعسل انجام می‌شود.
وی همچنین به بیمه کلونی زنبور عسل اشاره کرد و افزود: در سال جاری ۱۸۲ مورد معادل ۱۶ هزار کلونی زنبور عسل بیمه شده که نسبت به سال گذشته افزایش ۱۰۰ درصدی داشته است و این روند همچنان ادامه دارد.
«آج موم» راهی برای افزایش تولید عسل
یکی از راهکارهایی که برای افزایش بهره‌برداری و تولید عسل از آن استفاده می‌شود برگه‌های موم است تا در اختیار زنبورعسل قرار گیرد و این موجود زحمتکش، دیگر برای تولید موم‌ها به دردسر نیافتد و عسل کمتری مصرف کند و محصول بیشتری را به بهره‌برداری برساند. از همین رو کارگاه‌های تولیدی آج موم شکل گرفتند تا خیال زنبوردار و زنبور عسل را راحت کنند.
یک تولیدکننده آج موم عسل با بیان اینکه ۳۰ تا ۴۰ کارگاه در سراسر کشور تولید آج را انجام می‌دهند اظهار کرد: تولیدکننده عسل، پوکه را پس از عسل گیری به ما تحویل داده و ما آن را به صورت برگه درآورده و مجدداً به زنبوردار تحویل می‌دهیم.
مسعود اخوان با اشاره به اینکه ما پوکه را پس از استحصال تحت فشار قرار می‌دهیم و به قالب موم تبدیل می‌کنیم افزود: پس از این مرحله موم را تصفیه شده و داخل دستگاه ویژه‌ای قرار می‌هیم که بین ۷۰ تا ۷۵ درجه سانتیگراد دما دارد و پس از آن برگه‌های موم تولید می‌شود.
وی تصریح کرد: این برگه موم به زنبوردار تحویل داده می‌شود و در کندو قرار می‌گیرد تا زنبور نیازی به تولید مجدد این برگه نداشته باشد که در نتیجه آن بهره‌برداری محصول عسل افزایش می‌یابد.
این تولیدکننده ادامه داد: اگر داخل موم ناخالصی وجود داشته باشد زنبور مجددا روی آن موم بافی می‌کند بنابراین حدود یک هفته انرژی و ۵ تا ۶ کیلو عسل صرف می‌شود در حالی که زنبور عسل با برگه‌های طبیعی و خالص کار خود را آغاز می‌کند و انرژی زیادی مصرف نمی‌کند.
وی با اشاره به اینکه پالایش موم و آج کردن فرآیندی است که در این کارگاه انجام می‌شود خاطرنشان کرد: از این تکنولوژی و دستگاه‌ها ابتدا در آلمان استفاده می‌شد که سپس در ایران با مهندسی معکوس این دستگاه‌ها تولید شد.
اخوان با بیان اینکه در استان همدان سه کارگاه پالایش و آج موم وجود دارد گفت: در حال حاضر این کارگاه‌ها نیاز استان را برطرف می‌کند و متأسفانه در حال حاضر راه‌اندازی واحد جدید توجیه اقتصادی ندارد.
وی با اشاره به اینکه بدون تولید برگه موم برداشت عسل در سال یکبار انجام می‌شد اظهار کرد: با این اقدام و تولید برگه‌های موم برداشت عسل به دو یا سه نوبت افزایش می‌یابد چراکه زنبور یک هفته تا ۱۰ روز از زمانبندی تولید عسل جلو می‌افتد و توجیه اقتصادی بالایی برای زنبوردار دارد.
نیاز به یک زنبورعسل بومی داریم
یکی دیگر از اقداماتی که برای افزایش تولید عسل پیش روی بهره‌برداران است، تلقیح مصنوعی و تغییر رفتار زنبور است که در این میان یک مخترع همدانی توانسته در این علم پیشرفت و همدان را به قطب تلقیح مصنوعی زنبور عسل بدل کند. این پرژوهشگر ۶ ثبت اختراع در صنعت پرورش زنبور عسل که مهم‌ترین آنها ساخت و تولید دستگاه تلقیح ملکه زنبور عسل بوده که به مرحله اجرا درآمده است.
محقق، پژوهشگر، مخترع و تولیدکننده ملکه زنبور عسل در همدان اظهار کرد: بهره‌برداران به صنعت تلقیح مصنوعی به علت‌های مختلفی نیاز هستند و باید به دنبال یک زنبور بومی باشیم که از گل‌های بهاره و تابستانه بهره ببرد و عسل تولید کند و به نسبت خشکسالی در ایران بتواند گرده‌افشانی را به خوبی انجام دهد تا از نظر اقتصادی و کسب درآمد توجیه‌پذیر باشد.
علی عطائیان تصریح کرد: زنبور ایرانی دو مرتبه کلونی اصلی خود را رها کرده و زندگی خود را از نو شروع می‌کند، خصوصاً اگر کلونی دچار بیماری شود و همین مهاجرت‌ها باعث ریزش جمعیت کلونی شده و این به نفع زنبوردار نیست؛ ولی در آلمان همین رفتار بهداشتی زنبور مورد بررسی قرار گرفته و به نژادی از زنبور رسیده‌اند که هرگاه نوعی آلودگی به سلول می‌رسد آن را تمیز کرده و با سیستم نظافتی و بهداشتی با بیماری مبارزه می‌کند، بدون اینکه جمعیت خود را تقسیم کند و این مبارزه به نفع زنبورداری صنعتی است.
وی با بیان اینکه هیچ ایستگاه پرورش ملکه طبیعی زنبور عسل نمی‌تواند بدون تکنیک مصنوعی در طولانی‌مدت دوام بیاورد ادامه داد: ملکه در حالت طبیعی می‌تواند از هشت الی ۲۴ زنبور نر بارور کند که در این باروری نژاد‌های مختلفی وجود دارند و دیگر اصلاح نژاد در این پروسه معنا ندارد.
این تولیدکننده خاطرنشان کرد: مؤسسه امور دامی کشور نسل ۱۴ زنبور‌های ایرانی را به مدت بیش از ۱۴ سال تولید و اصلاح می‌کند، در حالی که هنوز نتوانسته به نتیجه‌ای که ما در سه سال رسیده‌ایم، برسد.
وی گفت: زمان زنبور نژاد ایرانی برای ذخیره عسل کاملاً متفاوت است و این رفتار ذخیره‌سازی زنبور را بدون کمک یک بانک ژنتیک خارجی نمی‌توان از تابستان به فروردین منتقل کرد، زیرا این غریزه در زنبور ایرانی نهادینه است، مگر اینکه تلقیح مصنوعی انجام شود آن هم در سال‌های طولانی.
عطائیان با تأکید بر اینکه نژاد «کارنیکا» به ثبات رسیده و نژاد‌های برتر مختلف دنیا در آن گنجانده شده و دارای یک برنامه خاص است و راحت می‌تواند با اقلیم مناطق مختلف سازگاری پیدا کند افزود: این نژاد به علت آرام بودنش قابلیت نگهداری حتی در بالکن منازل را دارد و بانوان خانه‌دار می‌توانند با داشتن چند کندو برای خود اشتغالزایی کنند.
وی با اشاره به اینکه با یک هزینه و سرمایه‌گذاری اندک و البته داشتن علاقه و با برنامه‌ی مدون می‌توان در این حرفه درآمد خوبی را کسب و در همین راستا به صنعت زنبورداری کشور هم کمک کرد یادآور شد: زنبور ۹ محصول دارد که شاید آخرین محصول آن عسل است و پرورش نژاد کارنیکا مهم‌ترین و بالاترین محصول بوده و سپس گرده گل، ملکه کارنیکا، عسلک، بره موم، ژل رویال، عسل و…است.
حق زنبوردار باید مد نظر گرفته شود
در این میان زنبورداران حقوقی دارند و البته نیاز به حمایت، به طوری که باید این حقوق در نظر گرفته شود و دولت نیز به درخواست‌های آنها توجه کند چراکه برای دولت دو دستاورد بزرگ دارد اول آنکه مصرف عسل به سلامت جامعه کمک می‌کند و البته باعث ایجاد اشتغال می‌شود، مدیرعامل اتحادیه زنبورداران به این موارد اشاره می‌کند.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان با بیان اینکه ارزش گرده‌افشانی زنبورعسل بیش از تولید عسل است افزود: گرده‌افشانی باعث می‌شود که محصولات کشاورزی به پنج تا ۶ برابر افزایش یابد و درآمد باغدار نیز افزایش می‌یابد، بنابراین زنبوردار حق دارد که حقوق خود را در این حوزه بدست آورد.
عبدالحمید قدرتی با اشاره به اینکه زنبوردار باید حداقل به ازای هر کندو ۱۰ دلار برای گرده‌افشانی دریافت کند تصریح کرد: چون زنبور عسل یک موجود استراتژیک است و به کشاورزی کمک شایانی می‌کند از همین رو کشاورزی هم باید به زنبورداری کمک کند.
وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته تنها ۲۰ هزار نفر از زنبورداران بیمه شدند که چند سالی است روند بیمه زنبورداران قطع شده است ادامه داد: باید پیگیری کنیم که دولت یارانه مورد نیاز تأمین اجتماعی را پرداخت کند تا بتوانیم سایر زنبورداران را نیز بیمه کنیم.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان با اشاره به اینکه حمایت دولت برای تأمین ملکه‌های مورد نیاز زنبورداری ضروری است خاطرنشان کرد: ملکه‌هایی که زنبوردار نیاز دارد باید از طریق اصلاح نژاد و واردات تأمین کنیم تا زنبورداری توسعه و تولید عسل افزایش یابد.
وی گفت: خشکسالی نیز اثر سوء بسیار زیادی در زنبورداری داشته و تولید را به میزان چشمگیری کاهش داده و زنبوردار نیز به سوی مسائلی از جمله استفاده از شکر سوق داده شده است.
قدرتی اظهار کرد: بنابراین ما از دولت انتظار داریم که یارانه لازم را برای بیمه تأمین اجتماعی زنبورداران ایجاد شود تا بتوانند خود و خانواده را بیمه کنند و نگرانی در حوزه بازنشستگی وجود نداشته باشد.
وی افزود: تولید عسل در کشور ما ۶ تا ۷ کیلو به ازای هر کندو است که باید این میزان را به ۲۰ کیلو برسانیم در غیر این صورت توجیه اقتصادی نخواهد داشت و این صنعت در کشور از بین خواهد رفت بنابراین باید ملکه‌هایی در اختیار زنبورداران قرار دهیم که قبل از شروع فصل تابستان جمعیت کندو را به اندازه لازم برساند.
مدیرعامل اتحادیه زنبورداران استان همدان تصریح کرد: فرآورده‌های با ارزشی چون زهر زنبورعسل و بره موم نیز از دیگر فرآورده‌های صنعت زنبورداری است که کمتر در بین بهره‌برداران شناخته شده هستند اما در عین حال دارای ارزش افزوده فراوانی بوده و می توانند کمک شایانی به افزایش درآمد زنبورداران داشته باشند.
